Klimenbergsportongevallen.eu - een eerste analyse

Sinds februari 2019 kan je op de website klimenbergsportongevallen.eu melding doen van (bijna-) ongevallen bij het klimmen of in één van de bergsportdisciplines. Niet als verzekeringsaangifte (dat doe je rechtstreeks bij KBF), wél om met z’n allen te kunnen leren uit incidenten. Deze meldingen worden anoniem en gebundeld twee keer per jaar gepubliceerd. Daarnaast, en minstens even belangrijk, analyseren we vanuit KBF die info om zo een beter zicht te krijgen op veel voorkomende oorzaken van ongevallen. Op die manier kunnen we, aanvullend op kennis uit internationale vakliteratuur, de sport veiliger maken.
 

enkele algemene observaties

Sedert het activeren van de website in maart 2019 werden 63 ongevallen en 7 bijna-ongevallen aangemeld tot februari 2021. In het eerste jaar (tot februari 2020 dus) waren dat er 49. Het kleinere aantal meldingen vanaf maart vorig jaar houdt verband met de coronasituatie. Het lijkt logisch te veronderstellen dat er zonder de pandemie in totaal een honderdtal meldingen zouden geweest zijn.

We kunnen dus voorzichtig tevreden zijn met zo’n input aan informatie. Anderzijds behandelde het KBF-secretariaat ongeveer 400 verzekeringsdossiers in dezelfde periode. Nu zijn daar zijn ook tientallen wintersportongevallen bij, terwijl slechts één ‘melding’ van een ski-ongeval. Een aantal verzekeringsdossiers hebben ook betrekking op ziekte, bijstand zonder ongeval of zijn ‘voor de zekerheid’ opgestart, zonder veel letsels. Ook van de bijnaongevallen is er logischerwijze geen verzekeringsdossier opgestart. Dus is er nog veel marge...

Oorzaken van ongevallen

Rekening houdend met de verscheidenheid aan disciplines en context is 70 meldingen een te klein aantal om een statistische verwerking mogelijk te maken. Toch tekenen zich een aantal tendensen af, zoals deze tabel verduidelijkt. De ernst van de ongevallen en voornaamste letsels zijn geval per geval (en anoniem) te bekijken op de website.

ACTIVITEIT MELDINGEN COURANTE OORZAKEN EN CONTEXT

1. Bergwandelen 5 meldingen

2. Bergbeklimmen 3 meldingen

3. Rotsklimmen op goed behaakte massieven 22 meldingen

4. Alpiene rotsklimmen 5 meldingen

5. Sportklimmen (Indoor) 16 meldingen

6. Boulderen (indoor) 10 meldingen

7. Boulderen (outdoor) 2 meldingen

8. Via ferrata 3 meldingen

9. Canyoning 3 meldingen

Andere 3 meldingen

1. 4 van de 5 - uitschuiven, struikelen of verlies van grip op ondergrond

2. 1 weggeschoven met stijgijzers, • 1 steenslag

3. 12 keer blessure / letsel door val bij het voorklimmen (waaronder 2 ernstige ongevallen door loslaten zekeringstouw)

   • 2 bij rappel

   • 2 bij het neerlaten of topropen (zoals touw te kort en geen eindknoop gelegd, één ernstig ongeval hierdoor)

   • 2 door onjuist of onvoldoende gekend materiaalgebruik

   • 1 door overbelasting

   • 1 door uitschuiven op de grond
      

4. Steeds loszittend of vallend gesteente dat cruciale rol speelde

5. 6 keer volledig doortrekken van de GriGri-hendel,

   4 bij voorklimmersvallen met ongunstig wandcontact, • 1 door touwbreuk bij voorklimmen(!)

6. 5 door verkeerd neerkomen op de mat na een val/sprong
   2 door neerkomen naast of tussen mat(ten),
   2 door overbelastingsletsels.

7. Slechte landing na val of sprong

8. 1 bij uitglijden op trede (natheid)
   1 uitglijden bij afdaling op pad
   1 door overbelasting

9. 2 door verkeerd neerkomen bij sprong

Bij het bergwandelen is ‘tredzekerheid’ uiteraard een belangrijke vaardigheid. De geregistreerde ongevallen bevestigen dat. Vertrek met voor het terrein aangepaste bergschoenen met degelijke zool. Oefen intensief op staptechniek en leer goed om risico’s te herkennen en inschatten. Durf rechtsomkeer te maken of voor veiligere alternatieven te kiezen. Met een goede conditie en alertheid, is er minder kans op glijpartijen.
 

Kijken we naar het bergbeklimmen, dan zijn de schaarse meldingen onvoldoende om er een tendens in te ontwaren. Wat uiteraard niet wegneemt dat een goede stijgijzertechniek van essentieel belang is. Ook het bewust zijn van - en kunnen anticiperen op- mogelijke steenslag maakt deel uit van de noodzakelijke kennis, kunde en ervaring van een bergbeklimmer.
 

Ook bij via ferrata of canyoning zijn er numeriek te weinig meldingen om conclusies te trekken. Voor canyoneers geldt alleszins dat een goede inschatting maken van de landingsplaats bij een afsprong belangrijk is om letsels te vermijden, iets wat zeker voor beginners en lichtgevorderden vaak een uitdaging blijkt.
 

Dat een flink deel van de ongevallen in het rotsklimmen gebeurt bij een voorklimmersval, hoeft niet te verwonderen. Zeker in makkelijke, niet overhangende of niet verticale routes impliceert zo’n val een groter risico op letsels dan in de klimzaal. De daar gebruikelijke attitude waarbij een voorklimmersval wordt aanzien als deel van het ‘uitwerken’ van een route is dus niet zomaar over te zetten naar de rotscontext. Ga je op rots een route voorklimmen, dan maak je best vooraf een soort ‘mini-risico-analyse’. Hoe groot is de kans op een voorklimmersval? Waar zitten de moeilijke passages? Zijn er gladde of loszittende grepen? Is het een route dicht tegen je maximumniveau ? Ben je al erg vermoeid? … En verder maak je een afweging over wat er kan gebeuren bij een val? Denk daarbij aan de afstand tussen de zekeringspunten, gevaarlijke richels of uitstekende rotspunten, enz. Op basis van die analyse kan je mogelijks besluiten de route niet voor te klimmen, maar misschien wel de route ernaast...

Verder is een geoefende en oplettende zekeraar onmisbaar. Denk ook aan de mogelijkheid die een clipstick biedt om het eerste (en soms ook 2e) setje reeds in te pikken en zo de kans op een bodemval te vermijden. En vergeet niet dat je een onverwachte val vaak kan verkorten, als je de tussenzekering pas inpikt als de haak zich ter hoogte van je heup bevindt. Voel je dat je als voorklimmer op de limiet zit, denk er dan aan dat de meeste passages ook af te klimmen zijn, zodat je niet hoeft eruit te springen of vallen. Communiceer ook goed met je zekeraar.
 

Het is betreurenswaardig dat 2 rotsklimongevallen op goed behaakte massieven te wijten waren aan een te kort touw bij het topropen. De eindknoop is en blijft belangrijk, ook al ben je reeds ervaren!

Kenmerkend aan de ongevallen bij het alpiene rotsklimmen was dat de betrokkenen meestal veel klimervaring hebben. Wat er op duidt dat het correct inschatten van de stevigheid van het gesteente waar je op klimt echt niet makkelijk is.
 

De meeste tot hiertoe geregistreerde meldingen hadden betrekking op het indoor sportklimmen, wat zeker ook te verklaren is vanuit de populariteit en het laagdrempelige karakter ervan. Het correct leren omgaan met zekeringsapparaten zal hier je veiligheid in belangrijke mate verhogen: er gebeurden ten minste 6 ongevallen omdat de zekeraar de hendel van de Petzl GriGri te ver doortrok bij het laten zakken van de klimmer! Het inoefenen van een voorklimmersval is in een klimzaal (zowel voor de klimmer zelf, als voor de zekeraar) wél vrij makkelijk en zonder veel risico’s te organiseren, vermijd ook hier het risico op een bodemval. Klimmers met groot gewichtsverschil kunnen een Edelrid Ohm in de eerste tussenzekering aanbrengen om dit te compenseren.
 

Door de beperkte hoogte van de wanden wordt van boulderen dikwijls gedacht dat het weinig kans op blessures inhoudt. Niet helemaal terecht, zo blijkt uit de binnen gekomen meldingen én het aantal verzekeringsaangiften. Toegegeven, de ernst van de letsels is hier eerder beperkt (maar daarom niet minder vervelend), en vergelijkbaar met die in andere sporten zoals judo. Maar ook judoka’s leren hoe ze correct, of in elk geval met minder kans op blessures, moeten vallen… Verder zou de keuze van valmatten in boulderzalen, wellicht ook een aantal toekomstige ongevallen kunnen vermijden.
 

Een vast onderdeel bij stages bergbeklimmen is het grondig inoefenen van je stijgijzertechnieken. Een noodzaak om op gevaarlijke passages op je voeten te kunnen vertrouwen. (foto Helmuth Van Pottelbergh)

Het alpiene rotsklimmen vergt een goede inschatting van de rotskwaliteit om betrouwbare tussenzekeringen op cams & nuts te kunnen plaatsen. (foto Helmuth Van Pottelbergh) Bij het sport- en rotsklimmen zekeren met een autotuber, impliceert minder risico’s dan bij het gebruik van een gewone tuber (bijv. Reverso) omwille van het remmende of zelfblokkerende effect bij een valbelasting.
 

De gemelde ongevallen worden nu reeds besproken en geanalyseerd in de verschillende adviserende sportcellen van KBF. In zoverre relevant en mogelijk, gaan we er mee aan de slag om opleidingen te verbeteren, informatiecampagnes te voeren en aan bewustmaking te doen. Blijf daarom ook ongevallen en bijna-ongevallen melden, je helpt iedereen er mee verder! Ongeacht waar deze plaatsvinden, maar wel als er een Belg bij betrokken is. Twijfel je of jouw melding wel de moeite waard is? Doe het! Iedere situatie waarbij je het gevoel had «Oef, dit had net zo goed slecht kunnen aflopen!» is de moeite waard. Iedereen kan een melding doen, ongeacht of je KBF-lid bent of klimzaalmedewerker, met school of jeugdvereniging een klim- of bergsportactiviteit doet enz. Alle meldingen worden vertrouwelijk behandeld conform de GDPR, en dus volledig anoniem opgeslagen en weergegeven. Bergwandelen in Durmitor NP in Montenegro. Met een goede tredzekerheid én de juiste wandelschoenen voor het gekozen terrein, verkleint de kans om uit te glijden op gevaarlijke passages. (foto Bart Smets)
 

Wat zeggen de verzekeringsdossiers?
 

Voor het merendeel van de ongevallen waar KBF-leden bij betrokken zijn, wordt vermoedelijk ook een verzekeringsaangifte via KBF gedaan. Die aantallen geven ons dus de meest exacte aantallen qua ongevallen en incidenten met veelal ook fysiek letsel. In een jaar dat vanaf half maart door coronasituatie ernstig beïnvloed werd, blijkt ook het totale aantal ‘ongevallen’ gedaald van 212 in 2019 naar 179 in 2020. Daarbij dient wel opgemerkt te worden dat het dus niet steeds om een ongeval gaat, maar over een geopend dossier, dat dus ook kleinere kwetsuren betreft of bijvoorbeeld inzet van de bergredding bij noodoproep zonder ongeval. In 2020 waren er bijvoorbeeld 29 helicopterreddingen in de berggebieden en vielen helaas ook 3 dodelijke slachtoffers te betreuren bij de beoefening van één van onze sportdisciplines.
 

Ook deze cijfers maken duidelijk dat veiligheid een absolute prioriteit hoort te zijn.

WAT BIJ EEN KLIMONGEVAL IN EIGEN LAND? 

Gebeurt er een ongeval op één van onze Belgische rotsmassieven, dan gelden dezelfde maatregelen als in de bergen: verwittig de hulpdiensten en geef je locatie door. Stuur iemand naar de straat om de ambulanciers op te wachten. De 112-app is een snelle en vlotte manier om automatisch je locatie mee te sturen naar de alarmcentrale, zodat de hulpdiensten je makkelijk kunnen vinden. Hangt het slachtoffer nog tegen de rotswand aan, meld dat dan in je oproep. De brandweer heeft een gespecialiseerd klimteam (‘GRIMP’) en er kan eventueel bijstand geleverd worden door Alpi-Secouristen.